میگویند اثبات هر ادعا بر عهده مدعی است. یعنی اگر کسی ادعایی داشته باشه باید شواهد و مدارکی هم برای درستی آن ارائه کند. مثلا اگر کسی بگوید که ماه از جنس پنیر است، باید قطعهای از ماه پنیری را به ما نشان دهد که تا ما این حرف را باور کنیم. یا اگر رییس جمهوری کشوری ادعا کند هالهی نور اطرافش را گرفته است و شواهد معتبری برای اثبات آن ارائه نکند ادعایش بیمعناست.
این روش معمولا برای مقابله با ادعاهای دور از ذهن و عجیب و غریب است. اما در بحثهای دیگر هم ممکن است به سادگی دچار این مغلطه شیم.
مثلا اگر کسی بگوید روی سرش پنج میلیون و هفتصد و سی و دوهزار و صد و هشتاد و شش تار مو دارد، و در جواب این سوال که این عدد را از کجا آورده بگه اگر باور نداری خودت بیا بشمر! قطعا مرتکب مغلطه شده است. این مغلطه «انتقال بار اثبات» نام دارد. یعنی مسئولیت اثبات ادعا را گردن طرف مقابل انداختن.
نوع رایج دیگری از مغلطه، ادعای جهل است. یعنی برای رد یک ادعا بگوییم تا به حال چنین چیزی نشنیدهایم یا موردی از آن پیدا نشده است.
مثال معروف آن در ایران شاید پاسخ محمود احمدینژاد، به سوالی در مورد حقوق همجنسگرایان باشه که گفت: «در ایران همجنسگرا وجود ندارد.» این روش که موضوع مورد بحث وجود خارجی ندارد پاک کردن کامل صورت مسئله است. در کتابهای منطق این مغلطه را «توسل به نادانی» مینامند.
مثلن اگر مسئول روابط عمومی اداره حمل و نقل/ ادعا کند که ما بهترین سرویس را ارائه میدهیم چون تا به حال هیچ شکایتی نداشتیم، حتی اگر صادقانه این حرف را زده باشد باز هم مرتکب مغلطه توسل به نادانی شده است.
حسن روحانی، رییس جمهور ایران، در یک کنفرانس مطبوعاتی مرتکب این مغلطه شده بود وقتی که گفت: «هرکس جرمی مرتکب شده قوه قضاییه باید او را محاکمه کند، اگر قوه قضاییه وی را محاکمه نکرد، یعنی وی پاک است. آنقدر سایرین را متهم نکنیم. کسی که اکنون در خیابان راه می رود یعنی گناهی ندارد.»
مبنای حرفهای حسن روحانی اصلی در دستگاه قضایی ست که به آن اصل بر برائت میگن. به این معنی که تا وقتی جرم متهمی با شواهد و مدارک معتبر اثبات نشود او گناهکار شمرده نمیشود. این اصل برای اینه که کسی بیگناه مجازات نشه اما بسیارند مجرمانی که هنوز دستگیر نشدهاند یا توانستهاند با پاک کردن آثار جرم خود از قانون فرار کنند. در این جا حسن روحانی از مغلطه توسل به نادانی استفاده کرده بود تا دوستان و همکارانش را تطهیر کند.
برای مقابله با این مغلطه به جای اینکه در دام اثبات یا عدم اثبات ادعای مطرح شده بیفتیم، باید به طرف مقابل که به نادانی متوسل شده تا حرفش را به کرسی بنشاند، نشان دهیم که میدانیم از چه تکنیکی استفاده میکنه و اظهار جهل، یک روش منطقی نیست.
یادمان باشد اینکه چیزی را ندانیم یا وانمود کنیم که نمیدانیم، دلیلی بر نادرستی یک ادعا نیست.